صنعت ساختمان بخش بزرگی از اقتصاد ایران را تشکیل می دهد. حجم عظیمی از منابع ملی اعم از انرژی و مصالح در این بخش مصرف می گردد. از این رو کارایی این صنعت نقش مهمی در توسعه پایدار کشور دارد. افزایش هزینه در پروژه های ساختمانی، از عوامل بسیار تاثیرگذار بر کاهش کارایی این صنعت و بروز مشکلات متعدد در آن می باشد. بر این اساس شناخت دقیق دلایل انحراف هزینه از بودجه، عامل بسیار مهمی در مدیریت هزینه پروژه های ساختمانی می باشد. اگر چه پیرامون دلایل انحراف هزینه مطالعات متعددی صورت گرفته است؛ لیکن هیچ یک با تمرکز بر صرفاً پروژه های ساختمانی ایران نبوده است. زیست بوم پروژه های ساختمانی ایران، تفاوت چشم گیری با سایر بخش های عمرانی دارد. در این مقاله با تمرکز بر این موضوع و مرور تحقیقات مشابه، فهرست بلندی از دلایل انحراف هزینه پروژه های ساختمانی تهیه و سپس مبتنی بر زیست بوم صنعت ساختمان ایران، این فهرست اصلاح و تکمیل شده است. در نهایت میزان تکرار و شدت اثر هر عامل این فهرست، در قالب پرسش نامه ای از 230 نفر از فعالان صنعت ساختمان پرسش شده است. بر اساس نتایج به دست آمده تورم، طولانی شدن پروژه، فرایندهای کند اداری، برنامه ریزی نامناسب منابع و بهره وری کم و دوباره کاری به علت طراحی غلط یا غیریکپارچه در تخصص های مختلف، از جمله مهم ترین عوامل ایجاد کننده افزایش هزینه و انحراف از بودجه شناسایی شده است. اصلی ترین عوامل افزایش هزینه در حیطه خارج از سازمان پروژه و با منشا دولتی و مقررات حاکم می باشد. نتایج این پژوهش با تحقیقات مشابه در جهان هم خوانی مناسبی دارد.

هدف پژوهش حاضر، استفاده از روش های نوین هزینه یابی در پروژه های ساختمانی جهت کاهش و کنترل میزان انحراف هزینه در پروژه ها و برخی محدودیت های روش های متداول مدیریت هزینه می باشد. در شرایط رقابتی یا در پروژه های با عدم قطعیت های فراوان، امکان کنترل لحظه ای سود و زیان پروژه و شناسایی دقیق فعالیت های ایجاد کننده سود یا زیان و مقدار تاثیر آنها وجود ندارد. پس از مطالعه ادبیات موضوع، روشی جهت کنترل لحظه ای و بهنگام هزینه های مستقیم و بالاسری پروژه در حین پیشرفت آن ارائه شده است. مصاحبه صورت گرفته با 26متخصص مدیرمالی در شرکتهای ساختمانی طی 2 تا 4مرتبه به روش هدفمند و گلوله برفی از خرداد ماه سال 1396 تا اردیبهشت 1397 با هدف اعتبارسنجی و اصلاح روش استفاده شده است. با توجه به تحلیل محتوای مصاحبه نیمه ساختاریافته، روش پیشنهادی سبب افزایش دقت، قطعیت، قابلیت ردیابی هزینه های بالاسری حدود 10 تا 35درصدی شده و یکپارچگی سیستم مالی و فنی و عملیاتی را فراهم ساخته است. این روش با در نظر گرفتن قابلیت های رقابتی و استراتژیک فعالیت محوری، می تواند ریشه یابی انحرافات و کاهش هزینه ها را تسهیل نماید و سبب محدود کردن سقف هزینه ی بسته های کاری شده و با ایجاد زنگ خطری برای اتمام بودجه هر بخش و تحلیل دلایل آن، امکان کنترل عوامل انحراف بودجه را فراهم نماید. بر اساس آزمون فریدمن، در این روش رقابت پذیری معناداری نسبت به روش کنترل هزینه متداول در پروژه ها وجود دارد.

امروزه به باور تمامی صاحب نظران مباحث مدیریت پروژه، تهیه، تحلیل و انتشار اطلاعات مناسب و بهنگام، یکی از عوامل اساسی در موفقیت پروژه و ابزاری مهم در جهت ارتقاء تاثیرات تصمیمات گرفته شده در سازمان پروژه بشمار می رود. متاسفانه علی رغم اهمیت فوق العاده صنعت ساختمان در کشور چه به جهت ارزش افزوده آن در اقتصاد، حجم بسیار زیاد نقدینگی و نیروی انسانی و ماشین آلات درگیر در آن و چه به لحاظ اثرات اجتماعی آن، استفاده از رویکردها و ابزارهای نوین مدیریت پروژه چندان جاری نمی باشد. در این مقاله تلاش شده است وضعیت استفاده از سیستم های مدیریت اطلاعات در پروژه های ساختمانی کشور (مطالعه موردی: پروژه های ساختمانی شهر زنجان) مورد بررسی قرار گیرد. برای این منظور در ابتدا به توضیح ویژگی سیستم های اطلاعات مدیریت و وضعیت جاری صنعت ساختمان پرداخته و سپس با استفاده از روش مطالعه میدانی، نظرات دستاندرکاران صنعت ساختمان استان زنجان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. در این پژوهش به اعتقاد و اعتراف جامعه آماری استفاده از سیستم های اطلاعات مدیریت می تواند باعث جلوگیری از بسیاری سوء استفاده ها و سوء تصمیم گیری ها در پروژه ها شده و باعث موفقیت در مدیریت هر چه بهتر پروژه ها شود.

به رغم رشد قابل توجه مهندسی ساختمان در بعد طراحی و محاسبات در کشور، بعد اجرا هنوز با مشکلات بزرگی رو به رو است که مشکلات فراون پروژه های ساختمانی کشور از نظر فنی، زمانی و مالی از آثار آن است. مدیریت پروژه های ساختمانی در ایران با ضعف ها و آسیب های فراوانی روبه رو است که باید شناسایی شود و برای رفع آن ها راه حل ارایه شود. در این مقاله، با بررسی تعدادی از پروژه های در دست اجرا و تمام شده ساختمانی، اهم این آسیب ها شناسایی و روش بهبود و اصلاح آن ها پیشنهاد می شود.

نداشتن درک صحیح از محصول نهایی پروژه ها، یکی از اصلی ترین علل افزایش هزینه نسبت به برنامه اولیه در صنعت ساخت وساز است که سرمنشأ بسیاری از اختلافات بین ارکان اصلی پروژه هاست. استفاده از فناوری های نوین، کشورهای توسعه یافته را کمک کرده تا در کنترل هزینه پروژه ها پیشرو باشند. واقعیت مجازی یکی از فناوری های جدید سال های اخیر است که در بسیاری از صنایع از جمله صنعت ساخت وساز ورود کرده و در مدت زمانی کوتاه تأثیرات مثبت زیادی در حوزه های مختلف مدیریت پروژه از جمله مدیریت هزینه از خود به نمایش گذاشته است. باتوجه به قابلیت های کلیدی این فناوری در زمینه ایجاد درک صحیح از محصول نهایی به کمک تصویرسازی، و همچنین تأثیر پررنگ نازک کاری بر افزایش هزینه پروژه های ساختمانی به دلیل ایجاد تغییرات مکرر در حین اجرا، پژوهش حاضر محدود به بررسی تأثیر واقعیت مجازی بر کاهش هزینه در مرحله نازک کاری پروژه های مسکونی می باشد. برای دستیابی به اهداف پژوهش، نخست با مطالعه ادبیات پیشین، 39 عامل افزایش هزینه پروژه های ساختمانی استخراج شد که دوباره کاری، تغییرات طراحی در حین اجرا و نوسان قیمت مصالح تاثیر گذارترین عوامل بر افزایش هزینه نازک کاری پروژه ها شناخته شدند. سپس با استفاده از یک پرسشنامه، توسط 10 متخصص باتجربه اعتبارسنجی شد تا از درستی آنها در صنعت ساختمان ایران نیز اطمینان حاصل شود. در گام دوم، بستری جهت پیاده سازی واقعیت مجازی طراحی و ساخته شد تا ضمن ارائه تصویری صحیح از محصول پروژه، با ارائه اطلاعات مدیریتی، تجربه استفاده از این فناوری را به عوامل اصلی پروژه بدهد. سپس به کمک مصاحبه ای با سؤالات بسته، میزان تاثیر واقعیت مجازی بر کاهش هر یک از عوامل افزایش هزینه پروژه های مسکونی سنجیده شد.

پروژه های ساختمانی عموما با محدودیتهایی متعددی مواجهند که تاثیر قابل توجه بر زمان بندی و هزینه پروژه دارند. محدودیت منابع اعم از مصالح، ماشین آلات و تجهیزات کارگاهی، نقدینگی و منابع انسانی ماهر و نیمه ماهر از جمله مهمترین این محدودیتها هستند. تغییرات میزان دسترسی به این منابع در طول پروژه و نیز امکان یا عدم امکان منابع مازاد هر مقطع زمانی در مقاطع بعدی از اجرای پروژه به پیچیدگی موضوع می افزاید. جستجوی یک روش برنامه ریزی مناسب برای برنامه ریزی بهینه پروژه های ساختمانی با توجه به این محدودیتها مورد توجه محققین متعدد بوده است که بروشهای مختلف سعی در ارائه راهکار مناسب نموده اند. اغلب این تحقیقات با فرض ثابت بودن دوره اجرای فعالیتها است. در این تحقیق، از یک الگوریتم فرا ابتکاری بهبود یافته برای بهینه سازی هزینه و زمان پروژه استفاده شده است که میتواند از دیدگاه پیمانکاران قابل توجه باشد. در مدل ارائه شده، زمان فعالیتها بگونه ای تغییر میکنند که بتوان حداکثر استفاده را از منابع ببرد. به عبارت دیگر با افزایش زمان بعضی از فعالیتها، میتوان آنها را بطور همزمان با فعالیتهای دیگر اجرا کرد که در نهایت باعث کاهش هزینه و زمان پروژه خواهد شد. برای ارزیابی این الگوریتم، دو زمان بندی مختلف از یک پروژه ارائه شده است که در یکی از زمان حداقل هر فعالیت و در دیگری از الگوریتم بهینه سازی برای زمان بندی استفاده شده است. نتایج بدست آمده حاکی از کارایی مناسب الگوریتم در کاهش هزینه و زمان پروژه میباشد.

کیفیت طراحی ساختمان تاثیر بسزایی در افزایش ارزش ساختمان دارد و کارفرمایان سعی در افزایش ساختمان از طریق بهبود طراحی دارند. برای نیل به این هدف دو روش پیش روی هر کارفرماست. روش نخست، انتخاب مشاور با صلاحیت برای طراحی و واگذاری مسوولیت طراحی به آن و روش دوم، تولید گزینه های متعدد طراحی، از طریق روش هایی همچون مهندسی ارزش است. روش دوم، تولید گزینه های بهتر را با توجه به نیازهای خاص کارفرما و با تمرکز بر حلقه های مفقوده ارزش و تفکر گروهی امکان پذیر می کند. ضمنا روش دوم با تعدد گزینه های پیشنهادی، نیازمند تعریف معیارهای ارزیابی گزینه هاست. با مطالعات کتابخانه ای و مصاحبه با اساتید معماری و عمران دانشگاه ها این معیارها به دست آمد: صرفه جویی در انرژی، قابلیت دسترسی، تامین خواسته های کارفرما، کارایی پلان، پایداری، ایمنی، زیبایی، عملکرد انسانی، توسعه پذیری، اجرایی بودن طرح، هزینه اولیه، هزینه دوره عمر، محیط زیست، و استفاده بهینه از زمین. در ادامه مقاله نتایج کار کارگاه مهندسی ارزش در یک پروژه نمونه آمده است.